خون بندناف، زباله زایمانی نیست

دکتر مرتضی ضرابی در نشست خبری «زخم‌پوش بیولوژیک و خدمات ذخیره‌سازی پالپ دندان» که به مناسبت روز جهانی خون بندناف برگزار شد، اظهار کرد: کشورها به سلول‌های بنیادی خون بندناف توجه کرده‌اند و به دلیل اینکه این موضوع در کانون توجه کشورهای مختلف قرار گرفته است، یک روز به عنوان روز جهانی خون بندناف در نظر گرفته شده است.

وی ادامه داد: سلول‌های بنیادی خون بندناف و ضمائم زایمانی به عنوان زباله بیولوژیکی دور ریخته می‌شوند، اما بررسی‌ها بیانگر این است که ضمائم زایمانی و سلول‌های بنیادی خون بند ناف، زباله بیولوژیکی نیستند؛ بلکه ضمائم ارزشمندی هستند و در صورتیکه ذخیره شوند در حوزه پزشکی کاربرد دارند.

مدیرعامل بانک خون بندناف رویان ضمن گرامیداشت مرحوم کاظمی آشتیانی اظهار کرد: مرحوم کاظمی آشتیانی، بنیانگذار پژوهشگاه رویان، بنیانگذار تحقیقات سلول‌های بنیادی و بانک خون بند ناف بود. شرکت فناوری بن‌یاخته‌های رویان در سال ۱۳۸۴ با هدف تامین سلول‌های بنیادی مورد نیاز مراکز پیوند راه‌اندازی شد.

ضرابی درباره سلول‌های بنیادی توضیح داد: هر سلولی که بتواند قدرت «خودنوزایی» داشته باشد و توانایی تمایز به سلول‌های دیگر را داشته باشد، سلول‌ بنیادی است. دو نوع سلول بنیادی در بدن وجود دارد؛ سلول‌های بنیادی «خون‌ساز» و «غیر خون‌ساز». سلول‌های بنیادی خونساز، سلول‌های خونی را تولید و بازسازی می‌کنند و سلول‌های غیرخون‌ساز نیز سایر بافت‌های بدن را تولید می‌کنند.

او درباره منابع سلول‌های بنیادی تصریح کرد: خون محیطی، مغزاستخوان و خون بندناف به عنوان ۳ منبع اصلی سلول‌های بنیادی خونساز هستند و خوشبختانه امکان تامین این منابع در شرکت فناوری‌ بن‌یاخته رویان وجود دارد.

او درباره مهم‌ترین منابع سلول‌های بنیادی غیرخونی نیز توضیح داد: بافت بندناف، بافت چربی و پالپ دندان به عنوان مهم‌ترین منابع سلول‌های بنیادی غیر خونی هستند.

ضرابی درباره کاربرد سلول‌های بنیادی توضیح داد: اگر سلول‌های بنیادی می‌توانند جایگزین سلول‌های بدن در بافت‌های آسیب‌دیده شوند، می‌توانند در درمان بیماری‌های مختلف اثرگذار باشند. سلول‌های بنیادی خونساز در بیماری‌هایی که منشاء خونی دارند، کاربرد دارند و سلول‌های بنیادی غیر خون‌ساز نیز در بیماری‌هایی که منشاء عصبی دارند، قابلیت کاربرد دارند.

مدیرعامل شرکت فناوری‌ بن‌یاخته رویان ادامه داد: سلول‌های خون‌ساز برای درمان بیماری‌هایی مانند سرطان خون، تالاسمی، نقص سیستم ایمنی و کم‌خونی‌های مادرزادی استفاده می‌شوند. همچنین سلول‌های بنیادی غیرخونی می‌توانند برای بیماری‌های عصبی و بیماری‌های ارتوپدی استفاده شوند که این موضوع در حال سپری کردن کارآزمایی بالینی است و محققان امیدوارند که بتوانند از این سلول‌ها برای درمان بیماری استفاده کنند.

ضرابی با بیان اینکه شرکت فناوری‌ بن‌یاخته رویان، اغلب با عنوان بانک خون بند ناف شناخته می‌شود، تصریح کرد: در حال حاضر، بانک جامع محصولات زیستی را در اختیار داریم. شرکت فناوری‌ بن‌یاخته رویان از بانک خون بند ناف به یک بانک جامع ذخایر زیستی تبدیل شده است. علاوه بر بانک خون بند ناف، بانک سلول بنیادی مغز استخوان، بانک سلول بنیادی خون محیطی، بانک سلول بنیادی غیرخونی بند ناف، بانک سلول‌های بنیادی پالپ دندان را در اختیار داریم.

او ادامه داد: همچنین موفق به ایجاد بانک‌هایی از سرم خون بندناف و پلاسمای خون بند ناف شده‌ایم که در امور تحقیقاتی و درمانی کاربرد دارد. یکی از مهم‌ترین بانک‌های شرکت فناوری‌ بن‌یاخته رویان، بانک اطلاعاتی HLA است که نمونه مناسب را ازمیان ۲۳۰هزار نمونه‌ای خون بندنافی که ذخیره کرده‌ایم برای پیوند انتخاب کنیم.

مدیرعامل شرکت فناوری‌ بن‌یاخته رویان گفت: تنها بانک ذخایر ژنتیک هستیم که توانسته‌ایم بانک خون بند ناف، بانک سلول بنیادی مغز استخوان، بانک سلول بنیادی خون محیطی، بانک سلول بنیادی غیرخونی بند ناف، بانک سلول‌های بنیادی پالپ دندان، بانک HLA، پلاسمای خون بند ناف، بانک سلول‌های غیرخونی بندناف را درکنار یکدیگر ذخیره کنیم و به مراکز پیوند و تحقیقاتی ارائه دهیم.

وی با بیان اینکه ذخیره‌سازی ۲۳۰هزار نمونه خون بندناف را یک دستاورد قلمداد می‌کنیم، افزود: بزرگترین ظرفیت ذخیره‌سازی خون بندناف در منطقه را در اختیار داریم که چنین شرایطی احتمال یافتن نمونه مناسب برای پیوند را افزایش می‌دهد.

مدیرعامل شرکت فناوری بن‌یاخته‌های رویان درباره ذخیره‌سازی خون بندناف از سایر کشورها در بانک خون بندناف رویان گفت: ذخایر خون بندناف برخی کشورهای همسایه و برخی کشورهای اروپایی را در اختیار داریم؛ به نحوی که زایمان در کشور دیگر انجام و خون بندناف به کشور منتقل شده است.

او درباره ثبت بانک خون بندناف پژوهشگاه رویان در نقشه جهانی بانک‌های خون بندناف گفت: امیدوارم بتوانیم ارتباطات بین‌المللی با بانک‌های بین‌المللی برقرارکنیم تا شرایط انتقال نمونه‌ها فراهم شود.

مدیرعامل شرکت فناوری‌های بن یاخته رویان در ارتباط با بومی‌سازی دانش فنی بانک خون بندناف توضیح داد: در حال حاضر، دانش فنی دستیابی به منابع، امکان تمایز، استفاده تحقیقاتی و درمانی و نگهداری طولانی مدت بیش از ۲۰ سال در این بانک بومی‌سازی شده است.

ضرابی با بیان اینکه محصولات خون بندناف در دمای منفی ۱۹۶ درجه سانتیگراد به مدت نامحدود نگهداری می‌شوند، افزود: بر اساس استانداردهای جهانی، محصولات خون به مدت ۲۵ سال قابلیت نگهداری دارند و در صورت افزایش تجربه می‌توان این محصولات را به مدت ۳۰ سال نگهداری کرد.

مدیرعامل شرکت فناوری بن‌یاخته رویان با بیان اینکه به دانش فنی ذخیره سازی خون بندناف دست‌ یافته‌ایم، افزود: به واسطه دستیابی به دانش فنی برخی از کشورها خواهان ایجاد بانک خون بندناف هستند. دو کشور عراق و قزاقستان خواهان ایجاد بانک خون بندناف در کشور خود هستند که قراردادهای این موضوع را امضا کرده‌ایم.

وی درباره پالایشگاه محصولات زایمانی پژوهشگاه رویان توضیح داد: این پالایشگاه نسبت به پالایش ضمائم زایمانی و بافت‌هایی که بعد از زایمان دور ریخته می‌شوند، اقدام می‌کند. پالایش ضمائم زایمانی، یک موضوع جدید در دنیا محسوب می‌شود و در دنیا بدون نظیر است. پالایشگاه محصولات زایمانی می‌تواند خون بندناف، بافت بندناف، پرده جنینی، مایع جنینی و جفت را پالایش کنند. تجربه ثابت کرده است که ضمائم زایمانی، زباله نیستند.

او درباره تولید اولین محصولات پالایشگاه ضمائم زایمانی اظهار کرد: «پرده آمنیوتیک»، اولین محصول پالایشگاه ضمائم زایمانی است و امکان عرضه این محصول وجود دارد. این محصول با نام «امی‌کر» اولین محصولی است که پروانه تولید و بهره‌برداری از وزارت بهداشت دریافت کرده است و می‌تواند در ترمیم و بازسازی بافت و زخم سوختگی و زخم جراحی مورد استفاده قرار گیرد. این محصول به صورت یک پانسمان خشک در بسته بندی‌های مختلف آماده شده و اولین محصول پالایشگاه است. پیش‌بینی می‌کنیم بیش از ۲۰ محصول بتوانیم در پالایشگاه فرآوری کنیم.

وی درباره راه‌اندازی پالایشگاه ضمائم زایمان گفت: این پالایشگاه تا پایان سال در پارک پردیس راه‌اندازی می‌شود. این محصول برای ترمیم زخم‌های سوختگی، زخم دیابتی، زخم بستر و ... استفاده می‌شود. ما در قدم اول پیش‌بینی تولید ۱۰۰۰ قطعه در ماه را داشتیم، ولی در حال حاضر با درخواست چهار برابری مواجه شدیم که در مراکز سوختگی استفاده شود. همچنین این محصول امکان صادرات و قدرت رقابت با محصولات خارجی دارد.

ضرابی با بیان اینکه این محصول یک سد زیستی برای ترمیم زخم است، ادامه داد: همچنین قابلیت جذب توسط بدن دارد و بدون عارضه و حساسیت، قدرت اثرگذاری ۳ تا ۵ روزه دارد.

مدیر عامل شرکت فناوری بن‌یاخته رویان گفت: یکی از خدمات مورد تقاضا که در بانک سلول‌های بنیادی ایجاد کرده‌ایم، بانک سلول‌های بنیادی ریشه دندان است. بررسی‌ها بیانگر این است که ریشه دندان، سلول‌های بنیادی غیر خونی دارد و در درمان بیماری‌های عصبی مورد استفاده قرار می‌گیرد. پژوهشگاه رویان با راه‌اندازی این بانک در نظر دارد که کارآزمایی بالینی این موضوع را آغاز کند. این امکان به زودی در کمتر از یک ماه آینده فراهم خواهد شد.

وی گفت: امکان ذخیره سازی دندان‌های شیری، دندان عقل و دندان جراحی‌شده با ریشه سالم وجود دارد. در وهله نخست، بانک عمومی را راه‌اندازی می‌کنیم سپس نسبت به ساخت بانک اختصاصی برای خانواده‌های متقاضی اقدام می‌کنیم.

ضرابی با بیان اینکه ذخیره سلول‌های بنیادی از اهمیت فراوانی برخوردار است، گفت: اگر بخواهیم نمونه برای پیوند بیماران نیازمند را از سایر کشورها وارد کنیم وزارت بهداشت می‌بایست برای هر نمونه بیش از ۴۰ هزار یورو پرداخت کند.

ضرابی درباره کاربرد سلول‌های بنیادی برای درمان بیماری‌ها نیز گفت: سلول‌های بنیادی، پتانسیل درمان ۸۰ بیماری را دارد. منظور از پتانسیل سلول‌های بنیادی برای درمان بیماری‌ها این است که اگر بتوان یک سلول بنیادی را جایگزین سلول یا بافت آسیب دیده کنیم، می‌توان به درمان آن بیماری فکر کرد. به طور مثال در مواجهه با افرادی که مبتلا به تالاسمی هستند، گفته می‌شود که سلول‌های بنیادی را از فردی که بیمار با او تطابق ژنتیکی دارد، سلول‌های بنیادی خون‌ساز را دریافت کنند و به بیمار پیوند زنند.

وی ادامه داد: موضوع پیوند در ارتباط با بیمارانی که دچار سکته قلبی شده‌اند نیز مطرح می‌شود؛ اگر بتوانیم سلول‌های بنیادی را در بافت‌هایی که به دلیل سکته قلبی آسیب دیده‌اند، تزریق کنیم، سلول‌های بنیادی به ترمیم بافت قلبی کمک می‌کند. اگر بتوانیم در بیماری‌های عصبی سلول‌های بنیادی را به ریشه عصب تزریق کنیم می‌توان به بهبود بیماری کمک کرد.

مدیر عامل شرکت فناوری‌های بن‌یاخته رویان گفت: بیش از یکهزار کارآزمایی بالینی در ارتباط با سلول‌های بنیادی انجام شده است. کارآزمایی‌های بالینی در سه فاز انجام می‌شود؛ فاز یک کارآزمایی‌های بالینی در ارتباط با عارضه‌ها است و اگر از بی‌عارضه بودن سلول‌های بنیادی اطمینان خاطر پیدا کردند فاز یک کارآزمایی انجام شده است.

ضرابی افزود: همچنین فاز ۲ و ۳ کارآزمایی‌ها مربوط به اثربخشی سلول‌های بنیادی است. خوشبختانه کارآزمایی‌های بالینی در ارتباط با بیماران مبتلا به فلج مغزی، دیابت، اوتیسم، آرتروز، MS و ALS را آغاز کرده‌ایم. در حال حاضر، کارآزمایی مربوط به بیماران مبتلا به فلج مغزی در آستانه ورود به فاز ۳ است که کارآزمایی این افراد برای کودکان ۴ تا ۱۴ سال مبتلا به فلج مغزی را در سال ۹۷ آغاز کردیم‌ حدود ۱۵۰ پیوند انجام شده است؛ امیدوارم با اثربخش بودن پیوندها و دریافت مجوز از وزارت بهداشت بتوانیم مجوز فاز سوم کارآزمایی را دریافت کنیم.

او با بیان اینکه سالانه حدود ۲۰هزار تا ۲۵هزار خون بندناف را ذخیره می‌کنیم، افزود: بر اساس آخرین آمار مرکز مدیریت پیوند، سال گذشته، ۱۵ نمونه از کشورهای خارجی برای پیوند به کشور وارد شد. علاوه بر پژوهشگاه رویان، سازمان انتقال خون نیز بانک ذخیره خون بند ناف دارد که ظرفیت آن به میزان پژوهشگاه رویان نیست.

ضرابی در پاسخ به پرسش یک خبرنگار گفت: حجم خونی که می‌توانیم از خون بند ناف ذخیره کنیم حدود ۸۰ تا ۲۰۰ میلی‌لیتر است و سلول‌هایی که در این میزان ذخیره می‌شود بین ۸۰۰ میلیون تا ۲ میلیارد سلول است. عواملی مانند طبیعی بودن زایمان یا سزارین، طول بند ناف، اندازه جفت، زایمان درون رحمی و خارج رحمی در میزان خونی که از بندناف گرفته می‌شود، اثرگذار است.

وی با بیان اینکه یک میلیارد سلول در هر کیسه ذخیره می‌شود، افزود: تعداد دفعات استفاده از سلول‌های بنیادی به نوع بیماری و وزن بیمار بستگی دارد؛ به طور مثال، با توجه به اینکه بر اساس وزن بدن در بیماری‌های خونی به بیمار سلول تزریق می‌شود به طور معمول یک کیسه استفاده می‌شود. سلول‌های بنیادی غیر خونی به تطابق ژنتیکی نیاز ندارد و بسیار تکثیرپذیر هستند؛ بنابراین هنگامی که از سلول‌های غیر خونی بندناف استفاده می‌کنیم، می‌توان از این سلول‌ها برای درمان ۲۰ بیمار استفاده کرد.

ضرابی در پاسخ به پرسش ایسنا درباره وضعیت بانک HLA پژوهشگاه رویان گفت: وضعیت بانک اطلاعاتی HLA کشور مناسب نیست. پیش‌بینی‌ کرده‌ بودیم که ۵۰۰هزاز نمونه با شناسنامه ژنتیکی ذخیره کنیم. وضعیت مراکز نگهداری در دنیا به این شکل است که موارد را شناسایی می‌کنند و بیماران در صورت نیاز به مراکز ذخیره بانک اطلاعاتی مراجعه می‌کنند و نیاز خود را برطرف می‌کنند. میزان ذخایر بانک اطلاعاتی برخی مراکز دنیا حدود ۷ میلیون نمونه را ثبت کرده‌اند. پژوهشکاه رویان توانسته‌است بانک اطلاعاتی ۱۰۰هزار مواردی را که نگهداری می‌کند به ثبت برساند. همچنین بانک اطلاعاتی سازمان انتقال خون ۶هزار و تعدادی در بیمارستان شریعتی به عنوان مرکز پیوند است.

وی افزود: مجموع بانک اطلاعاتی کشور حدود ۱۲۰هزار مورد است. وزارت بهداشت می‌بایست از مراکزی که می‌توانند بانک HLA را ذخیره کنند، حمایت کند.

ضرابی در پایان گفت: مشکلی درباره برخی خانواده‌هایی که متقاضی ذخیره‌سازی خون بندناف خود در پژوهشگاه رویان هستند اما در کشورهای دیگر حضور دارند، وجود ندارد. همچنین به دلیل اینکه اطلاعات پژوهشگاه رویان در بانک جهانی ثبت شده، امکان ارائه آن به سایر کشورها وجود دارد. بازهم تاکید می‌کنم که انتقال این محصولات به دلیل مسائلی مانند ارتباط میان کشورها سخت است و اغلب توسط اشخاص منتقل می‌شود. حل این موضوع به همکاری همه‌جانبه وزارت بهداشت، وزارت امور خارجه، گمرک و سازمان پدافند غیرعامل نیاز دارد.